Donald Trump, Tập Cận Bình và Putin đang tháo ra để lắp
lại nền chính trị thế giới
Lại
Vĩnh Mùi / Thứ Sáu, ngày 27/7/2018 - 11:06
VietTimes -- “Có thể nói rằng Donald Trump, Tập Cận Bình và
Putin đang tháo ra để lắp lại nền chính trị thế giới. Nếu không ý thức được về
những thay đổi này thì chúng ta sẽ trở thành kẻ nói leo trong bối cảnh nền
chính trị thế giới đang ngày càng hiện hình rõ nét”- Chuyên gia Nguyễn Trần Bạt
đã trao đổi với VietTimes như vậy.
Không gian chính trị
của các nước lớn và nhân vật lớn
Phóng viên:
Quan sát tình hình hiện nay, chúng tôi thấy dường như thế giới đang bị chi phối
bởi ba nhân vật chính trị nổi bật: Tổng thống Mỹ Donald Trump, Chủ tịch Trung
Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Nga Putin. Chúng tôi muốn cùng với ông giải mã
về các nhân vật này, bắt đầu bằng Tổng thống Donald Trump. Khi nói về nhận thức
chính trị của các lãnh đạo thế giới, ông từng cho rằng “người nhận ra sự thay
đổi mang tính bản chất của thời đại này chính là tổng thống đắc cử Donald Trump
của Hoa Kỳ”. Ông có thể lý giải tại sao?
-Chuyên gia Nguyễn Trần
Bạt: Câu hỏi các anh đặt ra cho tôi rất hay! Trước đây chúng ta cứ tưởng
rằng thế giới gồm gần 200 quốc gia bình đẳng với nhau, có thể cùng nhau thảo
luận trong Đại hội đồng LHQ. Nhưng có một thời kỳ dài, theo dõi các hoạt động
của LHQ, tôi băn khoăn không biết thật ra họ làm gì, bởi tôi chưa bao giờ thấy họ
dàn xếp thành công các vấn đề chính trị thế giới. Thế giới giai đoạn vừa qua
tưởng là mình dân chủ, cổ vũ một nền dân chủ, nhưng chính nền dân chủ ấy đã làm
hỏng thế giới, làm cho người ta tưởng rằng chính trị dễ và đơn giản.
Sau một thời gian nghiên
cứu và quan sát, tôi rút ra kết luận: về bản chất, không gian chính trị tổng
thể của thế giới là không gian được hoạch định bởi các nước lớn. Nền chính trị
nước lớn là cái mà gần đây Chủ tịch Trung quốc Tập Cận Bình nói ra, nhưng người
đầu tiên khẳng định nó trên thực tế lại là người Mỹ. Càng ngày vai trò của các
nước lớn càng hiện hữu rõ ràng, nên đã đến lúc chúng ta phải hiểu lại thế giới.
Tuy nhiên, hiểu thế giới
như là không gian chính trị của các nước lớn cũng chưa đủ. Trong giai đoạn lịch
sử gần đây, tôi thấy không gian chính trị thế giới cũng không đơn thuần là của
các nước lớn, mà còn là của các nhân vật chính trị lớn. Hiện tượng dàn xếp giữa
ông Putin và ông Medvedev để thay nhau làm Tổng thống nước Nga là một trong
những biểu hiện đầu tiên của sự thao túng của các nhân vật chính trị lớn.
Các
nhân vật chính trị lớn chỉ cần một vài thủ thuật, ví dụ đánh tháo Crưm ra khỏi
Ukraina, là có thể làm ảnh hưởng sâu sắc đến trật tự chính trị quốc tế. Sự xuất
hiện của yếu tố Putin trong nền chính trị thế giới đã kích thích sự xuất hiện
tiếp theo của yếu tố Tập Cận Bình.
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận
Bình thấy rằng, nếu cứ quanh quẩn để tìm kiếm sự đồng thuận lặt vặt thì khó
thực hiện các chiến lược lớn, cho nên ông ấy bắt đầu tập trung quyền lực. Tập
trung quyền lực là một trong hai mặt của nền dân chủ tập trung mà ở Việt Nam
cũng đang áp dụng. Đảng ta ở giai đoạn hiện nay cũng đã nhận thức khá sâu
sắc về vai trò của “tập trung” và “dân chủ”, nếu dân chủ mà không tập trung
được thì dân chủ ấy không có giá trị.
Tôi nghĩ ông Tập Cận Bình
đã xây dựng được một chế độ tập quyền hợp lý. Sự tập quyền hợp lý ấy đã làm cho
Trung Quốc trở thành một nguy cơ thật sự đối với sự phát triển của thế giới,
đặc biệt là phát triển về kinh tế. Chính vì thế mới xuất hiện nhân vật thứ ba,
Tổng thống Mỹ Donald Trump.
Sự xuất hiện của Tổng thống
Donald Trump là một hiệu ứng của sự xuất hiện các nhận vật chính trị tập quyền
quan trọng trên thế giới. Có thể nói rằng Donald Trump, Tập Cận Bình và Putin
đang tháo ra để lắp lại nền chính trị thế giới. Nếu không ý thức được về những
thay đổi này thì chúng ta sẽ trở thành kẻ nói leo trong bối cảnh nền chính trị
thế giới đang ngày càng hiện hình rõ nét.
Truyền thông thế giới gọi
hiện tượng xuất hiện các nhà chính trị lớn ở các quốc gia lớn là “chính trị độc
tài” nhưng tôi không nghĩ vậy. Hôm qua Bộ trưởng Tài chính Mỹ đã giải thích các
tư tưởng kinh tế của Tổng thống Trump không phải là chủ nghĩa biệt lập, mà là
ông ấy đang muốn thiết lập lại một nền thương mại tự do và công bằng.
Thế giới xưa nay đã quen
với việc “cưỡi lên lưng nước Mỹ” một cách đương nhiên và coi nó như một con voi
có sức khỏe vô tận. Người ta chỉ nhớ đến bản thân mình, nhớ đến tất cả yếu tố
trên lưng con voi mà quên mất rằng con voi ấy là một đối tượng chính trị nằm
trong tập hợp lực lượng chính trị chủ chốt của thế giới.
Với những chính sách mới
của mình, Tổng thống Donald Trump đã làm cái việc nhắc nhở thế giới rằng các
anh đang ở trên lưng nước Mỹ. Hiểu được như vậy mới có được chính sách đối
ngoại phù hợp với nước Mỹ trong giai đoạn Donald Trump.
Thế giới bao giờ cũng ở
trạng thái lưỡng cực, cho dù có phân hóa thế nào rồi cuối cùng nó cũng tiệm cận
về trạng thái ấy. Tôi xác định rằng nước Mỹ có địa vị vĩnh viễn là một cực của
thế giới, còn cực thứ hai thì có sự thay đổi theo thời gian. Có một gian đoạn
khá dài từ năm 1945, Liên Xô đóng vai trò là cực thứ hai. Cho đến năm 1991, sau
khi Liên Xô sụp đổ, thế giới lại vận hành để tìm đối tác mới cho quan hệ lưỡng
cực với Mỹ.
Dù cực thứ hai ấy có thay
đổi như thế nào, rơi vào Trung Quốc hay quốc gia nào khác thì cực thứ nhất vẫn
là nước Mỹ. Chính vì thế, trong nhận thức của tôi nước Mỹ có một địa vị cực kỳ
quan trọng. Tôi nói như vậy với tư cách là một nhà khoa học chính trị độc lập
chứ không nói với tư cách là một người Việt Nam, vì khi nói với tư cách người
Việt Nam thì tôi lại buộc phải chiếu cố một số yếu tố khác.
Donald Trump là một
nhà chính trị thông minh
Có lẽ trong lịch sử
nước Mỹ chưa có Tổng thống nào trúng cử một cách đặc biệt như vậy. Khi cuộc bầu
cử 2015 bắt đầu khởi động thì Trump vẫn chưa xuất hiện. Cho đến tháng 6-2015,
Trump xuất hiện nhưng giới chính trị và giới truyền thông Mỹ đều cho rằng đấy
là một trò vui vẻ. Lúc đó thăm dò dư luận cho thấy Hillary có 80% sự ủng hộ của
đảng viên đảng Dân chủ trong khi Trump chỉ nhận được sự ủng hộ của 2% đảng viên
đảng Cộng hòa, tức là chưa đến 1% dân số ủng hộ. Sau đó thì chính Đảng cộng hòa
cũng chống Trump, cho đến tận bây giờ, chừng mực nào đó họ vẫn có sự chống lại
Trump. Trong một bối cảnh như vậy mà Trump vẫn thẳng tiến vào Nhà Trắng.
Theo ông, vì sao người Mỹ lại chọn Trump? Phải chăng người Mỹ cần một nhân vật
đổi mới vì họ đã chán phong cách chính trị cũ? Hay là người Mỹ nhìn thấy ở
Trump một tố chất nào đó mà nước Mỹ hiện nay đang cần?
-Tôi nghĩ không có phép màu
nào giúp Donald Trump trúng cử Tổng thống. Nếu không hiểu được chủ nghĩa tư bản
hiện đại đã có những thay đổi lớn về nội dung thì không hiểu được hiện tượng
Donald Trump. Ông ấy là người rất hiểu tình thế chính trị của nước Mỹ. Chính
thu nhập quá cao của giới tư bản tài chính và công nghệ ở Mỹ đã làm khoảng cách
giàu nghèo trở nên quá lớn, làm cho 1% giới siêu giàu chiếm giữ 50% giá trị tài
sản nước Mỹ.
Thực tế ấy làm người lao
động Mỹ hiểu ra rằng, nếu như chủ nghĩa tư bản cổ điển được đại diện bởi những
người có vốn lớn, thì chủ nghĩa tư bản hiện đại được đại diện bởi tầng lớp tinh
hoa về mặt học vấn (đâu đó người ta đã gọi đấy là tầng lớp Davos). Tầng lớp
Davos của nước Mỹ bỏ rơi một chuỗi rất dài người lao động từ tầng lớp trung lưu
lớp dưới xuống đến tầng lớp cần lao. Người lao động Mỹ đã chán đến tận cổ tầng
lớp Davos, phương pháp Davos.
Do đó, điều kiện để hoạt
động chính trị thành công ở giai đoạn này chính là chọn khúc nào trong toàn bộ
cái phổ giai cấp vô sản dài như vậy làm lực lượng chính trị của mình. Donald
Trump đã thành công bằng sựa lựa chọn tầng lớp trung lưu cấp thấp. Ông ấy
biết chọn yếu tố quan trọng nhất trong cấu thành động cơ chính trị của tầng lớp
này là việc làm.
Chính vì vậy mà một trong
những ưu tiên hàng đầu trong các chính sách của Trump là việc làm cho
người Mỹ, gọi các nhà đầu tư Mỹ quay trở lại đất nước của mình. Và cũng chính
vì kêu gọi xúc tiến việc làm mà Trump buộc phải có thái độ đối với các nền kinh
tế có tác động tiêu cực lên kinh tế Mỹ. Điều đó lý giải tại sao Trump lại có
thái độ gay gắt với châu Âu (gọi châu Âu là đối thủ), với NATO… và nhiều đối
tác khác, kể cả các đồng minh truyền thống.
Trump là một nhà chính trị
thông minh, biết tìm kiếm, tập hợp các lực lượng của mình, và biết chọn các vấn
đề cơ bản để thiết lập lại một tình trạng chính trị có lợi cho mình và hơn nữa
là chọn một thái độ quốc tế phù hợp. Trump hiểu rằng phải khôi phục lại
trật tự xã hội, khôi phục lại nền kinh tế Mỹ, khắc phục tình trạng các quá
trình sản xuất, dòng tiền vốn, dòng công nghệ bị đưa ra bên ngoài và sửa chữa
lại cả những quan hệ thương mại gây thua thiệt cho nước Mỹ, nếu không nước Mỹ
sẽ trở nên bị động, phụ thuộc và sẽ tan rã.
Đứng trên lập trường lợi
ích cụ thể của nước Mỹ ông ấy không thấy tính đồng minh của châu Âu. Châu Âu
từng là đồng minh của Mỹ trong Chiến tranh Lạnh, nhưng bây giờ không còn là
đồng minh của Mỹ trong sự phát triển hòa bình. Cộng đồng châu Âu chỉ có giá trị
vào thời kỳ nước Mỹ đối đầu với Liên Xô, lúc mà nước Mỹ cần các đồng minh quân
sự, mà thật ra thì người ta cũng không biết là thời kỳ ấy Mỹ cần châu Âu hay
chính châu Âu cần Mỹ.
Còn việc hình thành cộng
đồng châu Âu, mở rộng NATO là việc của châu Âu, không phải việc của nước Mỹ.
Trump đã nhìn ra tính bấp bênh, tính “trẻ con” của giới chính trị Mỹ ở các
nhiệm kỳ từ Tổng thống Obama trở về trước, khiến cho nước Mỹ bị lôi kéo vào
những việc không mang lại lợi ích thực sự cho người Mỹ.
Tất cả những người
tài hoa đều “quá trớn”
Nhưng có vẻ như
trong khi hành động Donald Trump cũng có những lúc bị đánh giá là nóng vội, chủ
quan hoặc thiếu kinh nghiệm. Cuộc gặp thượng đỉnh với Putin tại Hensinki là một
ví dụ. Ông đánh giá thế nào về mặt này?
-Về mặt tính cách thì Trump
là một người “liều”, một người dễ “quá trớn” trong phong cách. Đoạn “quá trớn”
của Trump từ lý trí đến sự liều lĩnh khá xa, vượt quá sức tưởng tượng của những
người có kinh nghiệm chính trị trên thế giới. Khi thấy ông ấy trượt ra khỏi các
ngưỡng truyền thống quá xa như vậy thì nước Mỹ lo lắng, châu Âu lo lắng, Nga lo
lắng và Trung Quốc cũng lo lắng.
Donald Trump hiện nay là
điểm tập trung sự quan trắc đầy lo lắng của tất cả các lực lượng trên thế giới.
Nếu để ý các anh sẽ thấy cách ông ấy xử lý sự “quá trớn” của mình trong vấn đề
quan hệ Mỹ-Nga cũng vượt ra ngoài sức tưởng tượng của tất cả giới chính trị
và giới nghiên cứu thế giới. Đôi khi tôi cũng phải thả cho mình lo lắng
theo để tưởng tượng xem năng lực khiến thế giới lo lắng của Trump đến mức độ
nào và tôi thấy ông ấy rất đáng nể.
Theo ông, sự “quá
trớn” đấy có phải là điểm yếu của Trump không?
-Tất cả những người tài hoa
đều “quá trớn”! Anh cứ nghĩ mà xem, các bài thơ hay nhất đều “quá trớn”, các
bức vẽ vĩ đại nhất đều “quá trớn”, cả các giải pháp chính trị ngoạn mục cũng có
sự “quá trớn”. Ví dụ, tôi có xem một bộ phim của Nga mô tả cảnh tướng Zhukov
chỉ huy trận đánh giải phóng Stalingrad. Họ thống nhất với nhau khi nào phía
Đức bắn đại bác thì ông ấy mới phát lệnh phản công, nhưng đến giờ hành động mà
người Đức vẫn không bắn, Zhukov toát mồ hôi và đến phút cuối cùng ông ấy nói
“thôi đành liều cho số phận” và ra lệnh tấn công.
Xử lý “quá trớn” là tài hoa
của tất cả những người sáng tạo, kể cả sáng tạo chính trị. Phần nghệ sĩ trong
sự nghiệp chính trị của Trump chính là phần “quá trớn” của ông ấy.
Bây giờ nghiên cứu chính
trị hiện đại là phải nghiên cứu cả những đoạn mà các nhà chính trị vượt ra khỏi
các giới hạn thông thường. Năm 1987 khi tôi rời nhà nước để lập công ty, mọi
người đều ngạc nhiên và nghĩ rằng rôi sẽ không tồn tại được, kể cả thầy của tôi
là giáo sư Đặng Hữu, lúc bấy giờ là Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ cũng
ngạc nhiên, thế mà bây giờ chúng tôi có một mức thu nhập tiên tiến hàng đầu
Việt Nam. Đoạn trượt ra khỏi khả năng ước lượng của thiên hạ chính là phần lãng
mạn của cả nhà kinh doanh lẫn nhà chính trị.
Có lẽ Donald Trump trong
kinh doanh cũng lãng mạn và liều một cách rất tự tin như trong các kế sách
chính trị của ông ấy, phần lãng mạn thể hiện sự sáng tạo và tự do của ông ấy.
Tôi không tin Trump trở thành nhà chính trị độc tài, Trump có cái liều lĩnh của
kẻ tự do chứ không phải là một kẻ độc tài.
Nguyễn Trần Bạt (sinh
năm 1946 ở huyện Hưng Nguyên, Nghệ An) - doanh nhân, luật sư, nhà tư
vấn, học giả, nhà sáng lập Invest Consult Group (công
ty tư vấn chuyên nghiệp đầu tiên ở Việt Nam về đầu tư và kinh
doanh ngay sau khi Việt Nam bắt đầu thời kỳ đổi mới năm 1987). Hiện ông
đang là Chủ tịch kiêm Tổng giám đốc công ty này. Ông Bạt đã được
nêu danh trong các cuốn sách Barons "Who’s Who in Vietnam”, “Who’s Who
in Asia Pacific”, “Who’s Who in the World” và “The Global 500 Leaders
for the New Century” như một luật sư và nhà tư vấn xuất sắc.
|